ابوبکر کتانیکتانی، ابوبکر محمدبن علی، عارف اهل بغداد در سدۀ سوم می‌باشد. ۱ - زندگیاز تاریخ ولادت و سرگذشت وی اطلاعات اندکی وجود داد. ۲ - شهرتبرخی شهرت او را کنانی ذکر کرده‌اند. [۱]
ابن‌جوزی، صفةالصفوه، ج۲، ص۲۷۵،۱۴۱۲/ ۱۹۹۱م.
[۲]
ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۱۰۷، چاپ عبدالله قاضی، بیروت ۱۴۰۷.
۳ - اساتیدوی از اصحاب جنید، ابوسعید خراز و ابوالحسن نوری بود، [۳]
ابوعبدالرحمن محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۷۳، چاپ نورالدین شریبه، حلب ـ سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶م.
[۴]
ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۱۰۷، چاپ عبدالله قاضی، بیروت ۱۴۰۷.
جنید و کتانی در بارۀ مسائل بسیاری با یکدیگر مکاتبه داشتند و کتانی وصیت کرد که پس از مرگش تمام این مکتوبات را با وی دفن کنند تا به دست کسی نیفتد. [۵]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۴۲۲، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
۴ - شاگردی پیامبرابوبکر کتانی را مصاحب خضر دانسته [۶]
عبداللّه‌بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۴۱۶، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۷]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۶۶ـ۵۶۷، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
و گفته‌اند که شاگرد رسول اکرم صلی‌الله‌علیه وآله وسلم بود، زیرا پیامبر را بسیار به خواب می‌دید، گفته‌اند که از طریق یکی از همین خواب‌ها، ذکر «یا حی یا قیوم یا لا اله الّا انت» را از پیامبر دریافت کرد. [۸]
عبداللّه‌بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۴۱۸، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۹]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۶۷، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
۵ - سفرکتانی حدود بیست سال از زندگیش را در سفر گذراند. ۶ - وفاتو سرانجام، تا پایان عمر، در مکه مجاور شد و در ۳۲۲ در همان‌جا درگذشت. ۷ - جایگاهوی در روزگار خود از مشایخ بزرگ به شمار می‌آمد، چنانکه محمد مرتعش او را «چراغ حرم» لقب داده بود. [۱۰]
ابوعبدالرحمن محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۷۳، چاپ نورالدین شریبه، حلب ـ سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶م.
[۱۱]
عبدالکریم‌بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، ج۱، ص۲۹۰، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، دمشق، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸م.
[۱۲]
عبدالکریم‌بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، ج۱، ص۴۲۷، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، دمشق، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸م.
۸ - عقایداو اهل خلوت و عزلت نبود و با مردم آمد و شد داشت [۱۳]
فریتس مایر، ابوسعید ابوالخیر: حقیقت و افسانه، ص۱۳، ترجمۀ مهر آفاق بایوردی، تهران ۱۳۷۸ش.
وی معتقد بود برترین مشایخ کسانی هستند که ظاهرشان مانند مردم عادی و باطنشان مانند خواص است. [۱۴]
عبداللّه‌بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۴۱۶-۴۱۷، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
کتانی برای عبادت در جوانی اهمیت زیادی قائل بود و صوفیان را به زهد و خلق نیک و خدمت به شیخ و استاد توصیه می‌کرد، [۱۵]
عبداللّه‌بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۴۱۷، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۱۶]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۶۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
او سه شرط برای مرید قائل بود: اینکه خواب وی هنگام غلبۀ خواب، سخنش هنگام ضرورت و خوردنش در حال گرسنگی شدید باشد. [۱۷]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۶۷، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
۹ - آثارکلابادی [۱۸]
ابوکبر کلابادی، التعرف لمذهب اهل‌التصوف، ج۱، ص۴۹، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶م.
نام کتانی را از جمله مشایخی ذکر کرده است که در نشر علم اشارت، کتاب و رسایل داشته‌اند، عطار [۱۹]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۶۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
نیز وی را صاحب تصنیف معرفی کرده، اما دیگران منابع به کتاب یا رساله‌ای از او هیچ اشاره‌ای نکرده و صرفاً سخنانی از وی نقل کرده‌اند. [۲۰]
ابوعبدالرحمن محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۳۷۳ـ۳۷۷، چاپ نورالدین شریبه، حلب ـ سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶م.
[۲۱]
محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۶۵-۵۷۰، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
روزبهان بقلی [۲۲]
روزبهان بقلی، شرح شطحیات، ج۱، ص۲۱۳، چاپ هنری کربین، تهران ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۶م.
نیز یکی از شطحیات وی را دربارۀ سماع اهل حقیقت تفسیر کرده است.۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، چاپ عبدالله قاضی، بیروت ۱۴۰۷. (۲) ابن‌جوزی، صفةالصفوه، بی‌جا (۱۴۱۲/ ۱۹۹۱م. (۳) عبداللّه‌بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش. (۴) روزبهان بقلی، شرح شطحیات، چاپ هنری کربین، تهران ۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۶م. (۵) ابوعبدالرحمن محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، حلب ـ سوریه، ۱۴۰۶/۱۹۸۶م. (۶) محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش. (۷) عبدالکریم‌بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، دمشق، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸م. (۸) ابوکبر کلابادی، التعرف لمذهب اهل‌التصوف، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶م. (۹) فریتس مایر، ابوسعید ابوالخیر: حقیقت و افسانه، ترجمۀ مهر آفاق بایوردی، تهران ۱۳۷۸ش. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «کتانی »، ج۱، ص۷۲۳۰. |